De machtigen kunnen diep vallen, snel ook. Femke Halsema loopt dat risico op dit moment.
Een demonstratie op de Dam trok vele duizenden mensen meer dan verwacht, waardoor de deelnemers geen anderhalve meter afstand konden houden. Burgemeester Halsema heeft de betoging toch door laten gaan.
En nu staat ze vol op de wind. In de gemeenteraad van Amsterdam zijn al moties van wantrouwen aangekondigd. Haagse politici bemoeien zich ermee. En weinigen staan pal achter Femke Halsema.
Onderuit
Mensen die in de aandacht staan hoeven soms maar een kleine inschattingsfout te maken, om onderuit te gaan, na een korte glijpartij. Iedereen die bekend is of verantwoordelijkheid draagt, van directeur van een goed doel tot wetenschapper tot bestuurder, kan het gebeuren. Soms terecht en soms ook niet.
Diederik Stapel was een gevierd wetenschapper. Tot bleek dat hij sjoemelde met zijn data. Toen ging het snel. Anatoom George Maat identificeerde slachtoffers van de MH-17-ramp en werd onderuit geschoffeld door de toenmalig minister van Justitie, Ard van der Steur (waar het ook niet goed mee is afgelopen). Pas na driekwart jaar kreeg professor Maat excuses en eerherstel. Tennisser Roger Federer kwam onder vuur te liggen, omdat een van zijn sponsort, een Zwitserse bank, banden heeft met bedrijven in fossiele brandstof.
Wat hier gebeurd is, kan ook met Halsema gebeuren: één misstap, al dan niet opzettelijk, en er wordt karaktermoord gepleegd. Zeker George Maat is hier een instructief voorbeeld van.
Retorica
De kunst van het overtuigend spreken, de retorica, heeft een concept dat nuttig is in dit soort situaties. Dat concept heet ethos. Ethos is het karakter van de spreker, zoals dat op het publiek overkomt.
Ethos bestaat uit drie onderdelen die samen bepalen hoeveel het publiek op je vertrouwt:
- hoe deskundig kom je over?
- hoe betrokken kom je over?
- hoe betrouwbaar/integer kom je over?
Wat je vaak ziet gebeuren is dat een relatief kleine fout in het werk leidt tot het categorisch aanvallen van de deskundigheid van de bestuurder, waarna de integriteit en de betrokkenheid volgen.
Als je dat niet snel onder controle krijgt is er al gauw geen houden meer aan. Er wordt meer bijgehaald. Je deugt op geen enkele manier meer. En je gaat onderuit.
Het klassieke advies uit de crisiscommunicatie: je moet stilzitten als je geschoren wordt – en hopen dat het overwaait, is in dit soort gevallen niet verstandig.
Een eerder voorbeeld is Pauline Krikke, die als burgemeester van Den Haag de Scheveningse vreugdevuren niet onder controle had. Die heeft dat niet goed aangepakt en ze zag zich gedwongen op te stappen. Die situatie in Den Haag komt mij overigens ernstiger voor dan Amsterdam.
Wat kan Halsema doen?
Terug naar Femke Halsema. Zij zit nu middenin haar situatie en dreigt weg te glijden. Wat zou ze kunnen doen om overeind te blijven, om haar ethos zo veel mogelijk te behouden?
- Deskundigheid: Halsema moet laten zien dat ze competent is. Dat betekent niet dat ze geen fouten mag maken, maar dat ze laat zien de beste beslissing op dat moment genomen te hebben. En dat ze daarvoor blijft staan. Haar eerste reactie – ik was verrast, als ik wel had geweten dat er zoveel mensen zouden komen, had ik de demonstratie verplaatst – was niet sterk. Dit contrasteert met Mark Rutte die over de coronamaatregelen zei: ‘we moeten met vijftig procent van de kennis honderd procent van de beslissingen nemen’. Je hoeft niet feilloos te zijn, maar wel zo goed mogelijke beslissingen nemen en daarvoor blijven staan.
- Betrokkenheid: Met wie is Halsema in deze situatie eigenlijk betrokken? Dat laat ze onduidelijk. Niet echt met de demonstranten, niet met de stad. Dit moet duidelijker.
- Betrouwbaarheid/integriteit: Staat Halsema voor iets groters, bijvoorbeeld de vrijheid om te demonstreren, of de openbare orde? Ze heeft het wel gesuggereerd, maar het is niet helder genoeg geworden.
Kortom, Halsema verdedigt haar ethos niet sterk en daarmee haar positie ook niet. En dat is problematisch, want ze heeft veel vijanden die haar graag zien vallen, er zijn veel mensen die het niet zoveel kan schelen wat er met haar gebeurt, en ze heeft weinig vrienden die het krachtig voor haar opnemen.
Ik kan me goed voorstellen dat ze zich oneerlijk behandeld voelt, eenzaam ook, verraden zelfs. Maar nu is het moment om te laten zien dat je er staat en dat de inwoners van de hoofdstad van Nederland op hun burgemeester kunnen vertrouwen.
Somber
Ik vind het er somber voor Femke Halsema uitzien. Als ze hierdoor moet aftreden zou het mij niet verbazen. In het beste geval raakt haar ethos en daarmee haar positie ernstig beschadigd. En dat was niet nodig geweest.