Retorisch leven

Retorisch leven

Weinig mensen kennen de klassieke retorica, terwijl ze bijzonder nuttig is om effectiever te communiceren. Sterker nog, we kunnen zelfs beter leven als we retorisch leven. In dit korte blog stip ik hier een paar aspecten van aan. Ik werk aan een veel uitgebreider stuk over retorisch leven en waardeer elke vorm van input die je zou kunnen hebben.

In de retorica komen denken, spreken en handelen samen. Meer dan alleen contemplatie, meer dan alleen mooipraterij en meer dan zomaar wat doen. Volgens Cicero noemden de oude (pre-socratische) Grieken dit ‘wijsheid’. Deze wijsheid van de retorica kan een richtsnoer voor een welgeleefd leven zijn.

Klassieke retorica geeft een methode om te communiceren – van oudsher primair in de vorm van een gerechtelijke redevoering, maar ook bruikbaar voor een goed gesprek – waarbij de inhoud, de vorm én de uitvoering aandacht krijgen en als één geheel de overtuigingskracht van het betoog bepalen. Hierbij is aandacht voor de rationele inhoud en ook voor emoties, want de ontvanger is niet neutraal, maar een actieve deelnemer aan de communicatie. En natuurlijk maakt het ook uit wie de spreker is. De inhoud, de keuze voor de vormgeving in woorden en de manier van spreken worden één.

In een retorische wereld zijn inhoud, vorm en uitvoering niet meer te scheiden: in de eenheid van denken, spreken en handelen komen morele, intellectuele, rationele, emotionele, sociale, pragmatische en esthetische aspecten samen.

Het goede spreken

Er bestaan veel definities van retorica. Overtuigen en overtuigen met taal zitten daar vaak in, maar breder en beter is die van Quintilianus: ‘De definitie dat retorica “de wetenschap van het goede spreken” is, past het best bij haar wezen. Deze definitie omvat namelijk in één formule alle deugden van de redevoering en meteen ook het karakter van de redenaar, aangezien alleen een goed man goed kan spreken.’

Deze definitie heeft twee aspecten: goed spreken en een goed mens zijn. Je moet beide doen, beide gaan hand in hand én beide kun je ontwikkelen. Je ontwikkelt zowel je karakter door oefening als je vermogen tot spreken.

De retorica brengt de individuele en de sociale aspecten van het menselijk bestaan samen. Het goede leven is een moreel leven, een expressief leven en een sociaal leven. Dat vereist denken, spreken en handelen. Niet in een vacuüm, maar tussen de mensen.

Het is allemaal niet simpel en dat komt door de complexiteit van het menselijk bestaan. De mens is een sociaal wezen, dat zich wil uitdrukken, rationeel en emotioneel – en soms volstrekt irrationeel.

Gepastheid

Om al die aspecten bij elkaar te houden kent de retorica een overkoepelend begrip: gepastheid. De inhoud van een betoog moet passen bij het doel van de spreker, mar ook bij het publiek natuurlijk en hun opvattingen, gevoelens en kennis en bij de situatie. De structuur van het verhaal moet daarbij passen. En daarbij horen weer passende zinnen en woorden. En ten slotte, de uitvoering, de presentatie of het gesprek zelf moet bij al het voorgaande passen. Daarmee wordt de hele performance een eenheid.

Zo helpt retorica ons om mensen bij elkaar te krijgen, om goede gesprekken te voeren, om de waarheid én de verbinding te realiseren. Retorica creëert: het bouwt gezamenlijkheid. En retorica kan genot in zichzelf schenken.

En als we dat beseffen kunnen we ons leven inrichten met hulp van de retorica: retorisch leven. Retorisch leven is uitgesproken leven. Talig, overtuigend, mooi. Samen met anderen, actiegericht én reflectief. Retorisch leven geeft je de kans aan jezelf te werken: aan je ethos, je denkvermogen, je voordracht. Maar ook om beter met andere mensen om te gaan en om de wereld te verbeteren.

Hoe dan?

Hoe je dat allemaal doet is voor later, maar dat het veel is, is duidelijk. Je moet de mens leren kennen in al zijn feilbaarheid en voortreffelijkheid. Het menselijke samenleven leren kennen: geschiedenis, cultuur, politiek. Gevoel krijgen voor het gepaste. Je actieve woordenschat vergroten. Je stijlbesef versterken. Een betere spreker worden. En het allerbelangrijkst: een steeds deugdzamer mens worden. Ook in de tijd van Quintilianus was dit een welhaast onmogelijke opdracht, maar de moeite waard om naar te streven. En dat is het nog steeds.